Enillydd Tlws Yr Ifanc Eisteddfod Felin-fach 2024

Llongyfarchiadau mawr i Erin Tomos o Drebedw, ger Henllan, enillydd Tlws Yr Ifanc Eisteddfod Felin-fach eleni.

Mae Erin yn y chweched dosbarth, yn astudio Cymraeg, Hanes ac Addysg Grefyddol yn Ysgol Bro Teifi ar hyn o bryd. Ei gobeithion yw astudio Cymraeg, neu Cymraeg a Newyddiaduraeth yn Aberystwyth neu Caerdydd flwyddyn nesaf. Ymysg ei diddordebau mae hi’n mwynhau canu; yn aelod o Ysgol Gerdd Ceredigion, ac yn cystadlu’n flynyddol ar lwyfan yr Eisteddfod yr Urdd.

Mae ei hymsonau ‘Y Gwehydd’ wedi ei hysbrydoli gan ddiwylliant wlân y teulu a champ y carcharorion Eidalaidd yn Henllan. Dyma detholiad i’w darllen…

Y Gwehydd

Hydref 2023 ~ Ffatri Trebedw

Haul hydrefol diwedd prynhawn sy’n fy nhywys i dros garped o fwsog a dail crin tuag at hen gartref fy nghyndeidiau. Crensian y dail sydd dan fy nhraed a sisiala nant fechan Iago ei chyfrinachau. Ymlwybraf yn chwilfrydig heibio coeden fambŵ fy mhlentyndod a thrwy’r bwa o goed cysurlon uwch fy mhen. Afalau pydredig sy’n gorwedd yn ddifywyd ar y twmpath ‘compost’ heddiw ac ysa gordyfiant y cloddiau am fymryn o haul. Syllaf yn hiraethus ar y tŷ gwag, di gariad. Tŷ a fu unwaith mor groesawgar, yn llawn llawenydd. Trof fy ngolygon at yr adeilad fu unwaith mor dalsyth. Bellach saif y ffatri wlân fel hen wraig gefngrwm, dwy lygad wag ei phenglog yn llawn dagrau a rheini’n gorchuddio’i grudd.

Trof yr allwedd rydlyd yn bwyllog yn nhwll y clo, ac wrth i’r drws wichian yn agored daw’r unig arwydd o fywyd i’m croesawu. Trychfilod ar wasgar ar hyd teiliau coch y cyntedd. Poenus fydd didoli holl greiriau’r teulu ond gwerthu sydd raid. Ton o lwydni lenwa fy ffroenau a llonyddwch a lenwa fy nghalon. Llifa atgofion chwerwfelys am Mamgu yn un fflyd trwy fy enaid. Cofiaf ruthro lawr y lon yn gyffro i gyd a minnau’n blentyn seith mlwydd yn ysu am gwtsh.  Curo a churo ar y drws derw tan i’w gwen gyson, gariadus fy ngwahodd i’w nyth.  Camu mewn wedyn i’r tŷ oedd yn orlawn o hen, hen gelfi.  Bwystfilod tywyll yn syllu arna i o bob twll a chornel.  Celfi sydd bellach yn llawn hanesion, atgofion a chyfrinachau.  Celfi rwyf heddiw’n eu trysori a’u gwerthfawrogi.   Chlyw neb mo’r cloncian byw na’r chwerthin llon yn atseinio drwy’r cartref heddiw. Lle bu unwaith fwrlwm a hapusrwydd, henaint sy’n llenwi unigrwydd y waliau llaith. Dawnsia’r llwch o amgylch yr ystafell flêr a disgleiria pelydrau’r haul drwy’r ffenest dal i gynnig tamaid o gynhesrwydd. Camaf yn eiddil a gofalus o un ystafell i’r llall a sylwaf ar fanion bethau newydd. Dwsinau o fframiau lluniau’n sefyll yn falch ar y cypyrddau blinedig a rhwng y pren a’r arian rhydlyd, eistedda ffotograffau fy nheulu. Dynion yn eu crysau melynwyn a’r menywod yn sefyll yn ymroddgar wrth eu hymyl yn syllu ar lens y camera.  Eu llygaid yn treiddio i ddyfnder fy llygaid gwyrddfrown i.

Teimlad dieithr, lletchwith. Cynhesrwydd sydyn yn saethu drwy fer fy esgyrn. Camaf ar y carped patrymog, drwy’r coridor cul gan osgoi’r gwe pry cop a orchuddia pob crac ar y waliau moel.   Safaf wrth droed y grisiau a gweld  dwsin o garthenni lliwgar, gwlanog yn hongian uwch fy mhen. Môr o liwiau llachar, patrymog yn boddi’r stâr.  Cydiaf mewn carthen drom a lapiaf ei glesni amdanaf.

Ymlwybraf tuag at ystafell wely fechan Mamgu ac yn y cornel saif yr hen gwpwrdd dillad.  Cwpwrdd  nad oedd wiw i ni fentro ei agor pan oeddem yn blant. Teimlaf oerfel y ddolen efydd yn dynn yn fy llaw a chlywaf wich y drws.  Pa ddirgelion sy’n llechu’n ddwfn yn ei grombil?  Estynnaf am yr hen focs bisgedi a thynnu’r clawr.  Beibl. Llinyn paderau. Llun…

I ddarllen gweddill ‘Y Gwehydd’, prynwch gopï o rifyn nesaf Llais Aeron. Bydd detholiad llawn ar gael yno i’w darllen.